Κωδικός «Καστελόριζο»

ΕΝΕΡΓΕΙΑΚΕΣ ΠΡΟΚΛΗΣΕΙΣ

ΤΟ ΓΕΩΠΟΛΙΤΙΚΟ ΠΑΙΧΝΙΔΙ ΤΩΝ ΤΟΥΡΚΩΝ ΣΤΟ ΝΑ ΑΙΓΑΙΟ
του Δημήτρη Μπεκιάρη

Το 1973, ο τότε Γενικός Γραμματέας του ΝΑΤΟ Γιόζεφ Λουνς δήλωνε ότι τα νησιά τα οποία βρίσκονται απέναντι από τις ακτές της Τουρκίας στο Αιγαίο αποτελούν προέκταση της Τουρκίας. Λίγο αργότερα ακολούθησε η εισβολή του Αττίλα στην Κύπρο.

Το νορβηγικό πλωτό ερευνητικό σκάφος «Malene Ostervold», με το οποίο η Τουρκία διεξήγαγε έρευνες για πετρέλαιο στα ανοικτά του Καστελόριζου τον Νοέμβριο του 2008.

Η συγκεκριμένη δήλωση αποτελεί ένα από τα κυρίαρχα δόγματα στο σκεπτικό του υπουργού Εξωτερικών της Τουρκίας Αχμέτ Νταβούτογλου σχετικά με τις ελληνοτουρκικές διαφορές στα θέματα που αφορούν το Αιγαίο πέλαγος.

Στο πιο γνωστό βιβλίο του με τίτλο «Στρατηγικό Βάθος» που εκδόθηκε το 2001 ο Τούρκος υπουργός Εξωτερικών, ο «Κίσινγκερ της τουρκικής διπλωματίας» όπως τον αποκαλούν, αναφέρει μεταξύ άλλων για τις ελληνοτουρκικές διαφορές στο Αιγαίο ότι «η πηγή του βασικού προβλήματος στο Αιγαίο είναι η αντίθεση μεταξύ της γεωλογικής και γεωπολιτικής πραγματικότητας και του τρέχοντος status quo.

Σε αντίθεση προς το γεγονός ότι τα νησιά του Αιγαίου είναι φυσική προέκταση της γεωλογικής δομής της χερσονήσου της Ανατολίας και προς τις γεωπολιτικές αναγκαιότητες που γεννώνται από την παραπάνω κατάσταση, η πολιτική διανομή έγινε μέσω διεθνών συμφωνιών υπέρ της Ελλάδας, πράγμα που υποδαυλίζει προβλήματα όπως η υφαλοκρηπίδα, τα χωρικά ύδατα, ο εναέριος χώρος, η γραμμή FIR, οι περιοχές διοίκησης και ελέγχου και η στρατιωτικοποίηση των νησιών».

Τον Νοέμβριο του 2008 η Τουρκία διεξήγαγε έρευνες στην περιοχή ανοικτά του Καστελόριζου με το νορβηγικό πλωτό ερευνητικό σκάφος «Malene Ostervold». Μέσα στο καλοκαίρι του 2009 η Τουρκία ανακοίνωσε εκ νέου έρευνες για πετρέλαιο στη θαλάσσια περιοχή του Καστελόριζου, ενώ εντάθηκαν εντυπωσιακά οι προκλήσεις της γειτονικής χώρας έναντι της Ελλάδας με συνεχείς παραβιάσεις του εθνικού εναέριου χώρου και υπερπτήσεις τουρκικών μαχητικών αεροσκαφών επάνω από τα ελληνικά νησιά. Στις προκλήσεις ήρθε να προστεθεί το σκηνικό κρίσης που επιχείρησαν να «στήσουν» κύκλοι, οι οποίοι συνδέονται με το βαθύ κράτος στην Τουρκία, στο νησί της Ρω με αφορμή την παρουσία Ελλήνων κομάντος.

Το υπουργείο Εξωτερικών της Τουρκίας βέβαια, μετά την προβοκάτσια των Τούρκων δημοσιογράφων που εργάζονται στο Kanal D, έσπευσε να καταστήσει δηλωτική τη μη αμφισβήτηση της «ελληνικότητας» της Ρω. Καλά πληροφορημένοι κύκλοι, ωστόσο, απέδιδαν τις προκλήσεις της Τουρκίας και την επίσημη τοποθέτηση του υπουργείου Εξωτερικών στον διττό ρόλο που διαδραματίζει ο κ. Νταβούτογλου, ο οποίος όταν έρθει η στιγμή να διαπραγματευθεί τον ερχόμενο Δεκέμβριο τις προϋποθέσεις της ένταξης της Τουρκίας στην Ε.Ε. θα είναι εκείνος που θα καθίσει στο τραπέζι των διαπραγματεύσεων και όχι οι Στρατηγοί της Άγκυρας, οι οποίοι επιζητούν με επιμονή ένα είδος στρατιωτικής νίκης στο Αιγαίο.

Η προσπάθεια της Άγκυρας να καταστήσει γενικά απόλυτα δηλωτική προς την Αθήνα την παρουσία της μόνο τυχαία δεν είναι. Η αντίληψη του κ. Νταβούτογλου περί γεωπολιτικής, δηλαδή η θεωρία ότι τα νησιά του Αιγαίου αποτελούν τη φυσική προέκταση της Ανατολίας, αιτιολογεί τις διεκδικήσεις της Άγκυρας επί των πλουτοπαραγωγικών πηγών και δη των κοιτασμάτων υδρογονάνθρακα που, όπως όλα δείχνουν, είναι πλούσια στην ευρύτερη θαλάσσια περιοχή από το Καστελόριζο μέχρι την Κύπρο.

Η σταθερή επιλογή, όμως, του Καστελόριζου από την πλευρά της Τουρκίας, προκειμένου να προχωρά στην κλιμάκωση της έντασης στο Αιγαίο, έχει ακόμη έναν στόχο: την πρόκληση ρήγματος στους αμυντικούς δεσμούς Ελλάδας – Κύπρου, αφού το Καστελόριζο αποτελεί το σημείο σύνδεσης και επαφής των αποκλειστικών οικονομικών ζωνών των δύο περιοχών. Η Κύπρος έχει προαναγγείλει και αυτή πετρελαϊκές έρευνες στην περιοχή, δηλαδή στη δική της αποκλειστική οικονομική ζώνη, η Ελλάδα αναμένεται στο άμεσο μέλλον να πράξει το ίδιο, ενώ παράλληλα δεδομένο πρέπει να θεωρείται το ενδιαφέρον πετρελαϊκών πολυεθνικών κολοσσών. Μέσα στο κλίμα που δημιουργείται, η Τουρκία έχει κάθε λόγο να αισθάνεται πιεσμένη, ειδικότερα σήμερα που επιδιώκει όχι μόνο να εξελιχθεί σε περιφερειακή, αλλά και σε παγκόσμια δύναμη.

Τα πετρέλαια και το status

Η Τουρκία με τις πετρελαϊκές έρευνες που, όπως ανακοίνωσε εν μέσω θέρους, θα διεξαγάγει στο Καστελόριζο, κατέστησε δηλωτική την πρόθεσή της να προχωρήσει στο «γκριζάρισμα» μια περιοχής που έχει αποκτήσει ξεχωριστό ενδιαφέρον λόγω της ύπαρξης κοιτασμάτων υδρογονανθράκων. Στη θαλάσσια περιοχή του Καστελόριζου τέμνονται οι αποκλειστικές ζώνες οικονομικής εκμετάλλευσης της Ελλάδας και της Κύπρου. Το δεδομένο αυτό αποκλείει την Τουρκία από το δικαίωμα να συμμετάσχει και εκείνη στο «παιχνίδι» της εκμετάλλευσης των κοιτασμάτων πετρελαίου στην περιοχή. Συνεπώς η Τουρκία αντιμετωπίζει σοβαρά τον κίνδυνο να αποκτήσει ένα είδος ντεσαβαντάζ στο διεθνές ενεργειακό «παιχνίδι» έναντι της Ελλάδας και της Κύπρου. Ιδιαίτερα σήμερα η ενεργειακή διπλωματία είναι ένας από τους σημαντικότερους άξονες της διπλωματίας που χαράσσουν τα κράτη.

Η Τουρκία διαδραματίζει ιδιαίτερα σημαντικό ρόλο λόγω γεωστρατηγικής θέσης στο Αιγαίο, στον Καύκασο και στη Μέση Ανατολή. Το γεγονός ότι η υπουργός Εξωτερικών των ΗΠΑ κυρία Χίλαρι Κλίντον σε πολύ πρόσφατη τοποθέτησή της χαρακτήρισε την Τουρκία «αναδυόμενη παγκόσμια δύναμη» έχει του δική της αξία για τον τρόπο με τον οποίο αντιμετωπίζουν την γειτονική χώρα τα παγκόσμια κέντρα εξουσίας και ιδιαίτερα η νέα, υπό τον κ. Μπαράκ Ομπάμα, κυβέρνηση των ΗΠΑ που υλοποιεί σταθερά τη δική της πολιτική στη Μέση Ανατολή και στην ενέργεια.

Επίσης, το γεγονός ότι η Τουρκία βρίσκεται σε κομβικό σημείο, επάνω ακριβώς στους ενεργειακούς δρόμους που συνδέουν την κεντρική Ασία και τη Μαύρη Θάλασσα με τη Δύση έχει με τη σειρά του τη δική του αξία. Η εκτίμηση ότι η Τουρκία αποτελεί ανερχόμενη παγκόσμια δύναμη, δημιουργεί υψηλές προσδοκίες στο εσωτερικό της γειτονικής χώρας, αλλά είναι εξαιρετικά αμφίβολο αν η Άγκυρα θα καταφέρει να ανταποκριθεί σε αυτό. Οι Στρατηγοί, οι οποίοι έχουν χάσει τη μία μετά τις άλλες τις μάχες στο εσωτερικό της Τουρκίας, από την πανίσχυρη και έχουσα ισχυρή λαϊκή εντολή κυβέρνηση του AKP και είναι λογικό να θέλουν να αποκαταστήσουν την αξιοπιστία τους και με αυτόν τον τρόπο, μέσω των διαρκών στρατιωτικών προκλήσεων επιζητούν ένα είδος στρατιωτικής νίκης στο Αιγαίο. Αυτό δεν σημαίνει ότι κάποιο θερμό επεισόδιο θα προκαλέσει πόλεμο, αλλά αρκούν οι εντυπώσεις καθώς είτε λόγω της διαμεσολάβησης του ΝΑΤΟ είτε λόγω ενδεχόμενης ελληνικής ενδοτικότητας, οι «πασάδες» της Άγκυρας θα αισθανθούν τρόπον τινά νικητές.

Ο βασικός λόγος, ωστόσο, των τουρκικών προκλήσεων στη δεδομένη συγκυρία και ενώ, εν όψει εθνικών εκλογών, το πολιτικό σκηνικό στην Ελλάδα παραμένει ρευστό (δεν γνωρίζουμε καν αν θα εκλεγεί αυτοδύναμη κυβέρνηση) έχει να κάνει με τη μελλοντική εκμετάλλευση των κοιτασμάτων υδρογονάνθρακα στο Αιγαίο, που αναμένεται να καθορίσει σε μεγάλο βαθμό και το μελλοντικό status quo στο Αιγαίο.

Η εμπλοκή διεθνών πετρελαϊκών κολοσσών, όπως για παράδειγμα η Chevron, η οποία έχει ήδη προχωρήσει σε συμφωνία με την Κύπρο, θα δημιουργήσει νέα δεδομένα στις ελληνοτουρκικές σχέσεις και αυτό διότι οι πολυεθνικές και οι διεθνείς πετρελαϊκοί κολοσσοί, εφόσον μάλιστα η Τουρκία δεν ενταχθεί στην Ευρωπαϊκή Ένωση αλλά διατηρήσει ένα καθεστώς ειδικής σχέσης (όπως άλλωστε αναμένεται) δεν θα διαπραγματευθούν να επενδύσουν σε ένα επισφαλές περιβάλλον και σε μία περιοχή που έχει εξελιχθεί σε πεδίο αποσυμπίεσης από τις εσωτερικές κρίσεις και αντιφάσεις της Τουρκικής Δημοκρατίας.

Οι αποκλειστικές οικονομικές ζώνες

Η Κύπρος έχει προχωρήσει στην οριοθέτηση των δικών της αποκλειστικών ζωνών (το έχει πράξει με την Αίγυπτο). Το ίδιο προσπαθεί να πράξει και η Ελλάδα, ενώ η Τουρκία αντιδρά μονίμως ζητώντας να εξαιρεθεί το Καστελόριζο, με το επιχείρημα ότι συντρέχουν ειδικοί λόγοι, ενώ παράλληλα η Άγκυρα επιμένει ότι δικαιώματα επί της αποκλειστικής οικονομικής ζώνης της Κύπρου έχει και το τουρκοκυπριακό ψευδοκράτος, το οποίο, σύμφωνα με όσα επικαλείται η Άγκυρα, δικαιούται να διεξαγάγει έρευνες.

Επίσης, ενώ στο ζήτημα της υφαλοκρηπίδας το καθεστώς στο Αιγαίο είναι ασαφές, δεν συμβαίνει το ίδιο με τις αποκλειστικές οικονομικές ζώνες, αφού υφίσταται ρητή δέσμευση ότι τα νησιά του Αιγαίου έχουν αποκλειστική οικονομική ζώνη. Η Τουρκία, όπως προαναφέρθηκε, αντιδρά, κυρίως στην περίπτωση του Καστελόριζου, στην περιοχή δηλαδή που προανήγγειλε μέσα στο καλοκαίρι του 2009 έρευνες για πετρέλαιο, στην περιοχή όπου «στήθηκε» η προβοκάτσια με την τεχνητή κρίση της Ρω και στην περιοχή όπου εντείνονται οι προκλήσεις της Άγκυρας. Η θαλάσσια περιοχή του Καστελόριζου αποτελεί το σημείο επαφής των αποκλειστικών οικονομικών ζωνών Ελλάδας – Κύπρου, γεγονός που εντείνει τους φόβους της Τουρκίας για τη δημιουργία και την ενίσχυση ενός ενιαίου χώρου και πεδίου δραστηριότητας Αθήνας – Λευκωσίας.

Σε ό,τι έχει να κάνει με το Αιγαίο η Τουρκία είναι γεγονός ότι επιδιώκει τουλάχιστον τη συγκυριαρχία. Όσο η κατάσταση στο ζήτημα της υφαλοκρηπίδας παραμένει ρευστή, τόσο η Τουρκία θα προβάλλει τις παραλογές αξιώσεις της και θα επιδιώκει να εμποδίζει την σύνδεση των αποκλειστικών οικονομικών ζωνών Ελλάδας – Κύπρου, επιχειρώντας ένα είδος αδρανοποίησης στην περιοχή. Τελικός στόχος είναι να αποφύγει τον περιορισμό των δικαιωμάτων της στα παράλιά της, που θα έχει ως νομοτελειακό αποτέλεσμα την απώλεια σημαντικών προνομίων που απολαμβάνει στο πλαίσιο του ΝΑΤΟ.

Ο ρόλος του ΝΑΤΟ

Πρόσφατα ο Γενικός Γραμματέας του ΝΑΤΟ Άντερς Φογκ Ράσμουσεν πραγματοποίησε διερευνητική επίσκεψη στην Αθήνα. Πριν από την επίσκεψη είχαν οργιάσει οι φήμες ότι ο νέος Γ.Γ. του ΝΑΤΟ έφερνε στις αποσκευές του στρατιωτικά νατοϊκά μέτρα οικοδόμησης εμπιστοσύνης. Ο ίδιος εξάλλου πριν από το ταξίδι του είχε προχωρήσει στην εξής τοποθέτηση:

«Θέλω να θέσω το ζήτημα των σχέσεων ανάμεσα στην Ελλάδα και στην Τουρκία κατά την επίσκεψή μου στις δύο πρωτεύουσες… Γνωρίζω ότι πρόκειται για διμερές ζήτημα, όμως έχουμε φθάσει σε ένα σημείο που αυτό δημιουργεί πρόβλημα στις αποστολές μας», ενώ πρόσθεσε ότι «στο Αφγανιστάν, το ΝΑΤΟ δεν μπορεί να συνάψει συμφωνία για να υποστηρίξει την αστυνόμευση της Ε.Ε. Στο κέρας της Αφρικής, το ΝΑΤΟ και η Ε.Ε. κάνουν ναυτικές αποστολές στην ίδια περιοχή κατά της πειρατείας, όμως δεν έχουμε συμφωνήσει για το ποιος κάνει τι ή για το πώς θα υποστηριχθούμε αμοιβαία. Είναι δύο παραδείγματα που δείχνουν ότι αυτά τα προβλήματα ξεπερνούν σε μεγάλο βαθμό την Ελλάδα και την Τουρκία. Ελπίζω ότι θα είναι δυνατόν να ακολουθήσουμε έναν πιο ρεαλιστικό δρόμο που θα κάνει πιο αποτελεσματικές τις αποστολές μας».

Τελικά ο κ. Ράσμουσεν δεν πρότεινε Μέτρα Οικοδόμησης Εμπιστοσύνης, αντίστοιχα ίσως με εκείνα στα οποία τον Δεκέμβριο του 2007 είχε συμφωνήσει η υπουργός Εξωτερικών κυρία Ντόρα Μπακογιάννη με τον τότε Τούρκο ομόλογό της κ. Αλί Μπαμπατζάν, ενώ η Τουρκία συνέχιζε τις προκλήσεις σε βάρος της Ελλάδας. Το βέβαιο είναι ότι το ΝΑΤΟ θεωρεί τις διαφορές της Ελλάδας με την Τουρκία προβληματικές για τον τρόπο με τον οποίο θέλει σήμερα να λειτουργήσει η Βορειοατλαντική Συμμαχία. Οι ΗΠΑ, που λειτουργούν καθοδηγητικά για τον ρόλο του ΝΑΤΟ, είναι βέβαιο ότι θέλουν να επιβάλουν, όταν και όποτε χρειαστεί, καθεστώς επιδιαιτησίας στο Αιγαίο. Ακόμη και ένα είδος στρατιωτικής συγκυριαρχίας Ελλάδας – Τουρκίας στο Αιγαίο θα αποτελούσε ευδόκιμη λύση για τους προφέσορες της Βορειοατλαντικής Συμμαχίας.

Τον Νοέμβριο του 2007 είχα αποκαλύψει με ρεπορτάζ μου στην εφημερίδα «Η ΑΞΙΑ» τις προχωρημένες συζητήσεις που πραγματοποιούνταν σε νατοϊκούς κύκλους για την δημιουργία κοινής αντιπυραυλικής ασπίδας Ελλάδας – Τουρκίας. Νατοϊκές πηγές έκαναν λόγο για ένα είδος φόρμουλας με στόχο την επίλυση των διαφορών στο Αιγαίο με ριζοσπαστικές, στρατιωτικού τύπου λύσεις. Το βέβαιο είναι ότι αυτή η ιδέα υπάρχει ακόμη. Το μέλλον θα δείξει αν θα υλοποιηθεί.

Πηγή