Η επίσκεψη του Πούτιν στην Άγκυρα και οι στρατηγικές συμφωνίες ενέργειας

Η πρόσφατη επίσκεψη του Πούτιν στην Τουρκία είχε ως κύριο αντικείμενο την προώθηση της ενεργειακής συνεργασίας μεταξύ της Άγκυρας και της Μόσχας. Οι πολυάριθμες συμφωνίες, που υπογράφηκαν μεταξύ των δύο κυβερνήσεων, ενισχύουν ακόμη περισσότερο τη στρατηγική θέση της Τουρκίας ως διαμετακομιστικής χώρας υδρογονανθράκων στη διεθνή ενεργειακή σκακιέρα.
Η σύντομη επίσκεψη εργασίας, που πραγματοποίησε ο ρώσος πρωθυπουργός Βλαντιμίρ Πούτιν την περασμένη Πέμπτη (6/8) στην Άγκυρα, κατέληξε στην υπογραφή πολυσήμαντων συμφωνιών στον ενεργειακό τομέα μεταξύ της Τουρκίας και της Ρωσίας. Στην τελετή υπογραφής των πρωτοκόλλων για τους αγωγούς και την πυρηνική ενέργεια, καθώς και στη συνάντηση κορυφής, που πραγματοποιήθηκε νωρίτερα, παρευρέθηκε και ο ιταλός πρωθυπουργός Σίλβιο Μπερλουσκόνι, εκπροσωπώντας τα ιταλικά συμφέροντα.
Στη συνάντηση που είχε ο ρώσος ηγέτης με τον τούρκο ομόλογό του, Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν, συζητήθηκαν λεπτομέρειες για την περαιτέρω συνεργασία των δύο χωρών σε θέματα που άπτονται των υφιστάμενων ή σχεδιαζόμενων αγωγών αερίου και πετρελαίου, της πυρηνικής ενέργειας, του διμερούς εμπορίου, των πολιτισμικών σχέσεων και, τέλος, των περιφερειακών ζητημάτων. Τα δύο μέρη υπέγραψαν 12 διακρατικές συμφωνίες, ωστόσο πρέπει κανείς να υπολογίσει ακόμη και τις συμφωνίες που υπέγραψαν κρατικές και ιδιωτικές εταιρείες με αντίστοιχες της Ρωσίας, γεγονός που ανεβάζει τον συνολικό αριθμό των συμφωνιών σε 20.
Στο θέμα των αγωγών, η πρώτη προτεραιότητα της Τουρκίας ήταν να εξασφαλίσει την ανανέωση της υφιστάμενης συμφωνίας αγοράς φυσικού αερίου από τη Ρωσία, που λήγει το 2011, στόχος που πραγματοποιήθηκε χωρίς προσκόμματα. Στη συνέχεια, οι δύο ηγέτες ασχολήθηκαν με την περίπτωση του «Νότιου Ρεύματος» (South Stream), που θα μεταφέρει ρωσικό φυσικό αέριο στις ευρωπαϊκές αγορές. Η Μόσχα ζήτησε ο αγωγός, που θα ξεκινάει από το Νοβοροσίσκ και θα καταλήγει υπογείως του Ευξείνου Πόντου στη Βάρνα για να επεκταθεί από εκεί προς τη Δύση, να διασχίσει μέρος της Αποκλειστικής Οικονομικής Ζώνης της Τουρκίας στη Μαύρη Θάλασσα, προφανώς για να παρακάμψει την αντίστοιχη ουκρανική, αλλά κυρίως για να στείλει το απαραίτητο μήνυμα στη Βουλγαρία, η νέα κυβέρνηση της οποίας φαίνεται διστακτική στην υλοποίηση του σχεδίου. Αποδεικνύοντας για μία ακόμη φορά το διπλωματικό τους δαιμόνιο, οι Τούρκοι ζήτησαν και πέτυχαν ως αντάλλαγμα την παροχή εκ μέρους της Ρωσίας πετρελαίου ούτως ώστε να λειτουργήσει ο αγωγός Σαμψούντας-Τζεϊχάν που διασχίζει κάθετα την κεντρική Μικρά Ασία. Ο αγωγός αυτός, που προτάθηκε από τους Τούρκους ως εναλλακτική πορεία για τα ρωσικά δεξαμενόπλοια που διαπλέουν τα Στενά, τελεί υπό κατασκευή από το 2006 εξαιτίας έλλειψης χρηματοδότησης και συμβολαίων παροχής πετρελαίου. Το πιο ενδιαφέρον στοιχείο, όμως, είναι ότι στον συνεταιρισμό που έχει αναλάβει την κατασκευή του αγωγού συμμετέχει, αφενός, η ιταλική κρατική πετρελαϊκή εταιρεία ΕΝΙ, τα συμφέροντα της οποίας υπερασπίστηκε αυτοπροσώπως ο Μπερλουσκόνι, και αφετέρου ο τουρκικός όμιλος Τσαλίκ, με τον οποίο ο τούρκος πρωθυπουργός συνδέεται οικογενειακώς. Για την ειδική σχέση του αυτή, ο Ερντογάν δέχθηκε ήδη τις επικρίσεις μερίδας της τουρκικής κοινής γνώμης. Συζητήθηκε ακόμη η περίπτωση της επέκτασης του υφιστάμενου αγωγού φυσικού αερίου «Μπλε Ρεύμα» (Blue Stream) προς τις αραβικές χώρες της Μέσης Ανατολής, το Ισραήλ και τα κατεχόμενα! Ως αποτέλεσμα της αίσιας έκβασης των συνομιλιών, τα δύο μέρη υπέγραψαν πρωτόκολλα συνεργασίας στον τομέα «του φυσικού αερίου» και «του πετρελαίου».
Στο θέμα της πυρηνικής ενέργειας, υπεγράφησαν δύο συμφωνίες μεταξύ του τουρκικού ιδρύματος ατομικής ενέργειας και του αντίστοιχου ρωσικού (Ρουσατόμ): Η «συμφωνία συνεργασίας για τη χρήση της πυρηνικής ενέργειας για ειρηνικούς σκοπούς» και η «συμφωνία για την έγκυρη δήλωση των πυρηνικών ατυχημάτων και την ανταλλαγή πληροφοριών για τις πυρηνικές εγκαταστάσεις». Στη συνάντηση των δύο ηγετών συμφωνήθηκε ότι η Μόσχα θα κάνει τις απαραίτητες ενέργειες ώστε η ρωσοτουρκική κοινοπραξία, που κέρδισε τον διαγωνισμό για την κατασκευή του πυρηνικού εργοστασίου στο Ακουγιού της Μερσίνας, να επανεξετάσει την προτεινόμενη τιμή πώλησης της κιλοβατώρας, που άγγιζε τα 21 λεπτά, ώστε το τουρκικό υπουργικό συμβούλιο να ανάψει το πράσινο φως για τις εργασίες κατασκευής του. Η καταρχήν δέσμευση της Μόσχας, τελικά, συνέβαλε στην υπογραφή των συμφωνιών, επιτρέποντας στην Άγκυρα να ευελπιστεί ότι θα κάνει ακόμη ένα βήμα προς την υλοποίηση των σχεδίων της για την απόκτηση πυρηνικής ενέργειας.
Τα υπόλοιπα θέματα που συζητήθηκαν είχαν να κάνουν κυρίως με τη βελτίωση των εμπορικών και πολιτισμικών σχέσεων ανάμεσα στις δύο χώρες, γεγονός που αντανακλάται και στις υπόλοιπες συμφωνίες που υπέγραψαν μέλη των δύο κυβερνήσεων. Όσον αφορά τα περιφερειακά ζητήματα, η Άγκυρα φαινόταν διατεθειμένη να επιχειρήσει να εξασφαλίσει τη συμμετοχή της Μόσχας στο σχέδιο της «Πλατφόρμας Συνεργασίας και Σταθερότητας για τον Καύκασο», που είχε προτείνει ο ισλαμιστής τούρκος πρωθυπουργός κατά την κρίση της Νότιας Οσετίας, χωρίς όμως να προκύψει κάτι χειροπιαστό. Στη συνέντευξη Τύπου πάντως ο ρώσος πρωθυπουργός όχι μόνο τάχθηκε υπέρ μιας λύσης στην αζεροαρμενική διένεξη στο Καραμπάχ, αλλά εξέφρασε και την -ανησυχητική για μας- άποψη ότι πρέπει να υπάρξει άμεση λύση στο Κυπριακό, συμπεριλαμβανομένης του ληστρικού Σχεδίου Ανάν, που να ικανοποιεί απόλυτα και τις δύο κοινότητες!
Λίγες μόνο ημέρες μετά την υπογραφή του αγωγού Ναμπούκο, ο οποίος υποστηρίζεται από την ΕΕ και τις ΗΠΑ, η Τουρκία πέτυχε ακόμη μία παρόμοια συμφωνία, διακρατική αυτήν τη φορά, με τη Ρωσία. Ο ισχυρισμός του Ερντογάν ότι οι δύο αγωγοί, Ναμπούκο και Νότιο Ρεύμα, δεν πρέπει να λαμβάνονται ως ανταγωνιστικοί, αλλά ως ένδειξη «ποικιλίας», έχει κάποια βάση εάν προσεγγισθεί από τη σκοπιά της προώθησης των τουρκικών στρατηγικών συμφερόντων. Είναι εξαιρετικά σπάνιο φαινόμενο στις διεθνείς σχέσεις μια χώρα μεσαίας εμβέλειας να εκμεταλλεύεται με τέτοια δεξιοτεχνία τα αντικρουόμενα συμφέροντα των δύο υπερδυνάμεων, όπως στον ευαίσθητο αυτόν τομέα των αγωγών υδρογονανθράκων, και παρ' όλες τις ιδεολογικές διαφορές με τα καθεστώτα αυτά, να μετατρέπει τα μειονεκτήματά της σε στρατηγικό πλεονέκτημα και, τελικά, να εξυπηρετεί το εθνικό συμφέρον της.
Λαμβάνοντας υπόψη και τις εξελίξεις, τόσο στο Κυπριακό όσο και τις συνεχιζόμενες παραβιάσεις και ενοχλήσεις στο Αιγαίο και τη Θράκη, όλα δείχνουν πως σύντομα, προτού γείρει η πλάστιγγα τελείως προς την άλλη μεριά, θα αναγκαστούμε να επανεξετάσουμε άμεσα την πολιτική μας έναντι της Άγκυρας και να μελετήσουμε σοβαρότερα τους τρόπους αποτελεσματικής αντιμετώπισης της προκλητικότητάς της.
Κ. Βοσπορίτης, ο νεώτερος