Η «Νταβουτόγλεια» διεθνολογία

• "...όσοι ενδιαφέρονται να σκέφτονται σοβαρά για τα ελληνοτουρκικά, να μελετήσουν κάθε γραμμή του «Στρατηγικού βάθους». Θα καταλάβουν ότι αν εκπληρωθούν οι κοσμοθεωρίες και τα στρατηγικά σχέδια της Τουρκίας, ενώ εμείς πνευματικά, οικονομικά, πολιτικά και στρατηγικά θα συνεχίσουμε να κατηφορίζουμε προς το τέλμα, το νεοελληνικό κράτος και η ήδη παραπαίουσα Κυπριακή Δημοκρατία εκπνέουν διά παντός..."

Του Παναγιώτη Ηφαιστου
Πριν από δύο χρόνια πρότεινα να μεταφραστεί στα ελληνικά το βιβλίο του Αχμέτ Νταβούτογλου «Στρατηγικό βάθος» (Εκδόσεις Ποιότητα). Πολλοί άλλοι διεθνολόγοι ενθάρρυναν αυτήν την πρωτοβουλία. Στη στρατηγική ανάλυση αποτελεί θέσφατο και κοινό τόπο ότι η ακριβής γνώση αντιπάλων και συμμάχων είναι αναγκαία προϋπόθεση ανάπτυξης μιας ορθολογιστικής διπλωματίας και μιας ορθολογιστικής υψηλής εθνικής στρατηγικής.
Κρίθηκε αναγκαίο, εξάλλου, να εξορθολογιστεί ο ελληνικός επιστημονικός και δημόσιος διάλογος με τη δημοσίευση των αυθεντικών θέσεων και του κοσμοθεωρητικού υπόβαθρου της τουρκικής εθνικής στρατηγικής της τελευταίας δεκαετίας.
Μετά το Μάιο του 2009, ο Αχμέτ Νταβούτογλου τοποθετήθηκε επικεφαλής της τουρκικής διπλωματίας. Ακολούθησαν χιλιάδες σχόλια, που συχνά στηρίζονταν σε αποσπασματικές αναφορές στο «Στρατηγικό βάθος». Έχοντας ήδη μελετήσει το βιβλίο, με έκπληξη διαπίστωσα ότι το «Στρατηγικό βάθος» δεν προσφέρει μόνο την κοσμοθεωρία του νεο-Οθωμανισμού, αλλά ότι αποτελεί, επίσης, είδος εγχειριδίου των σημερινών τουρκικών τακτικών και διπλωματικών αποφάσεων της Άγκυρας.
Ιδιοφυής και ριψοκίνδυνη
Πέραν πάσης αμφιβολίας, η πολιτικοστοχαστική σύλληψη του Νταβούτογλου είναι τόσο ιδιοφυής όσο είναι και ριψοκίνδυνη. Μέσα σ’ έναν απέραντο γεωπολιτικό χώρο ετερογενών και ανομοιογενών κοινωνικών οντοτήτων, που εκτείνεται από την Άπω Ανατολή μέχρι την Ευρώπη, οι Τούρκοι αναζητούν τα νήματα κοσμοσυστημικών συγκλίσεων μεταξύ των ισλαμικών κοινωνιών, των οποίων το κομβικό σημείο και ο ηγετικός δρων μπορεί να είναι, υποστηρίζει ο Νταβούτογλου, το τουρκικό εθνοκράτος. Κανείς πρέπει να λάβει υπόψη ότι οι ισλαμικές κοινωνίες δεν έχουν άγνωστες καταβολές. Ανατολικά του Αιγαίου βρίσκονται έθνη μακραίωνης διαδρομής, που αποτέλεσαν τη Βυζαντινή Οικουμένη και που στη συνέχεια τέθηκαν υπό την ηγεμονία των Οθωμανών, και πολλά εξ αυτών εξισλαμίστηκαν. Πολιτικά, ανθρωπολογικά, θρησκευτικά και οικονομικά ο απέραντος αυτός χώρος δεν είναι επίπεδος και ευθύγραμμος. Αντίθετα, ίσως είναι ο πλέον πολύπλοκος και δυναμικός χώρος του πλανήτη.
Αυτό δεν φαίνεται να διαφεύγει του Νταβούτογλου, ο οποίος δείχνει να είναι ένας βαθύς γνώστης των μακροϊστορικών τάσεων και συμπεριφορών. Εντούτοις, επειδή το «Στρατηγικό βάθος» δεν είναι μόνο ένα επιστημονικό βιβλίο αλλά και ένα βιβλίο εφαρμοσμένης στρατηγικής, ο Νταβούτογλου χρησιμοποιεί όλη του την τέχνη για να επισκιάσει τα στοχαστικά άλματα που εκλογικεύουν τις ιστορικές πολιτικές και θρησκευτικές διαφορές. Αντιπαραθέτει, εξάλλου, τον κόσμο του Ισλάμ με τους αποικιοκράτες -κάτι που κατά τα άλλα είναι σωστό-, τη στιγμή που έξυπνα υποβαθμίζει ή αποσιωπά τον εξίσου δεσποτικό χαρακτήρα των Οθωμανών. Αυτό τον βοηθά στο να αναδείξει το τουρκικό εθνοκράτος ως την αιχμή του δόρατος ενός περίπου αγαθοεργού νεο-Οθωμανικού κοσμοσυστήματος.
Οικειοποιείται τους πάντες και τα πάντα
Πάντως, τίποτα δεν πετάει από τη διαδρομή του κόσμου από τα αρχαία χρόνια μέχρι και την μεταψυχροπολεμική εποχή. Αντίθετα, οικειοποιείται τους πάντες και τα πάντα. Ο Αχμέτ Νταβούτογλου, άλλοτε μιλώντας αληθινά, άλλοτε εκλογικεύοντας με ριψοκίνδυνα πολιτικοστοχαστικά άλματα και άλλοτε προσδιορίζοντας το στίγμα των επερχόμενων μεγάλων μετασχηματισμών μέσα στον απέραντο μετα-αποικιακό κόσμο που εκτείνεται από τη Μεσόγειο και τα Βαλκάνια μέχρι την Κίνα, επιχειρεί να ενώσει όσα νήματα μπορεί για να καταστήσει το τουρκικό εθνοκράτος τον άξονα των εξελίξεων στο ιστορικό βάθος του 21ου αιώνα. Πόσο και πώς αυτά αφορούν τους νεοέλληνες; Δεν μπορώ να εξαντλήσω σε μερικές γραμμές ένα πυκνό και περιεκτικό κείμενο. Συντομογραφικά παρατηρώ ότι επειδή οι νεοέλληνες δεν είναι ισλαμιστές υπό το πρίσμα της Νταβουτόγλειας κοσμοθεωρίας, η θέση τους είναι προδιαγεγραμμένη. Όπως το θέτει, «η Τουρκία πλέον είναι υποχρεωμένη να ανα βαθμιστεί, ώστε, ανερχόμενη σε υψηλότερη κλίμακα, να θεωρήσει τις σχέσεις της με αυτές τις χώρες (στην περίμετρο της Τουρκίας) ως υποδεέστερα στοιχεία με την άσκηση έναντι αυτών πολιτικών αφ’ υψηλού».
Η τελευταία ευκαιρία αφύπνισης
ΕΞΑΛΛΟΥ, στον αντίποδα των κυρίαρχων νομικίστικων ελληνικών αντιλήψεων, η Νταβουτόγλεια διεθνολογία κατανοεί τη διαλεκτική σχέση ισχύος και υπερίσχυσης του ισχυρότερου στις νομικές συζητήσεις. Έχει, τονίζω, ακριβέστατη αντίληψη των πολιτικών όψεων του διεθνούς δικαίου και της διαφοράς μεταξύ πολιτικής κυριαρχίας και ρευστών ιστορικών υποθέσεων που σχετίζονται με το ιστορικά ρευστό ανθρωπολογικό περιβάλλον της περιφέρειάς μας. Υπό το πρίσμα μιας καθαρά γεωπολιτικής αντίληψης των πραγμάτων αναζητά ερείσματα στα Βαλκάνια, το Αιγαίο και την Κύπρο, όπου υπάρχουν «ισλαμικά κατάλοιπα της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας», με το να εντάσσει τα «Οθωμανικά κατάλοιπα» σε μια περιφερειακή και κοσμοσυστημική στρατηγική δομή, που θα αποτελεί το όχημα της Τουρκίας ν' ανέβει ταχύρρυθμα τα σκαλοπάτια της ιεραρχίας ισχύος.
Καλά κάνουν όσοι ενδιαφέρονται να σκέφτονται σοβαρά για τα ελληνοτουρκικά, να μελετήσουν κάθε γραμμή του «Στρατηγικού βάθους». Θα καταλάβουν ότι αν εκπληρωθούν οι κοσμοθεωρίες και τα στρατηγικά σχέδια της Τουρκίας, ενώ εμείς πνευματικά, οικονομικά, πολιτικά και στρατηγικά θα συνεχίσουμε να κατηφορίζουμε προς το τέλμα, το νεοελληνικό κράτος και η ήδη παραπαίουσα Κυπριακή Δημοκρατία εκπνέουν διά παντός. Το εκδοτικό αυτό γεγονός προσφέρει ίσως την τελευταία ευκαιρία αφύπνισης, πνευματικής ανόρθωσης και στρατηγικής ανασύνταξης.

ΠΑΝΑΓΙΩΤΗΣ ΗΦΑΙΣΤΟΣ
Καθηγητής Στρατηγικών Σπουδών,
Πανεπιστήμιο Πειραιώς-www.ifestosedu.gr