Αν και κάτοχος του Νόμπελ Ειρήνης, η Ευρώπη βρίσκεται σε πόλεμο για σχεδόν 15 χρόνια: στα Βαλκάνια, στο Αφγανιστάν, στη Λιβύη και σήμερα στην περιοχή του Σαχέλ. Ωστόσο, σημειώνει η Barbara Spinelli στην Repubblica, η ευρωπαϊκή παρέμβαση σημαδεύτηκε από την έλλειψη μακροπρόθεσμου οράματος.
Σε προεκλογική περίοδο στην Ιταλία (τον Φεβρουάριο) και στη Γερμανία (τον Σεπτέμβριο), η έλλειψη συζήτησης ενός τόσο σημαντικού θέματος όπως ο πόλεμος είναι εκπληκτική. Επειδή η σύγκρουση συμβαίνει αλλού, δεν συζητείται. Ωστόσο, ο πόλεμος έχει μπει στο πετσί μας εδώ και καιρό.
Επειδή η Ευρωπαϊκή Ένωση δεν έχει μια κοινή πολιτική κυβέρνηση δεν ηγείται του πολέμου αλλά είναι, παρ ‘όλα αυτά, μέρος της καθημερινής ρουτίνας της. Αν προσθέσουμε την ατέρμονη μάχη κατά της τρομοκρατίας με τους πολέμους που εξαπλώθηκαν σε όλα τα Βαλκάνια στα τέλη του 20ου αιώνα, οι Ευρωπαίοι έχουν συμμετάσχει σποραδικά σε ένοπλες συγκρούσεις τα τελευταία 14 χρόνια. Αρχικά, υπήρξαν έντονες διαμάχες: είναι πραγματικά απαραίτητοι οι πόλεμοι; Και αν όχι, γιατί πολεμάμε; Είναι πραγματικά για ανθρωπιστικούς λόγους ή είναι καταστροφικοί; Και ποια είναι η εκτίμηση για τον πόλεμο κατά της τρομοκρατίας σε παγκόσμιο επίπεδο: έχει αυξήσει ή μειώσει την τρομοκρατία;
Οι πολιτικοί ηγέτες δεν απαντούν σε αυτά τα ερωτήματα και καμία ευρωπαϊκή χώρα δεν θίγει το θέμα, επειδή η Ένωση δεν έχει να πει τίποτα γι’ αυτό, καθώς είναι επικεντρωμένη στο νόμισμά της. Μπαίνοντας στα τυφλά σε έναν καινούριο νεο-αποικιακό πόλεμο, η Ευρώπη προχωρά σε ένα ομιχλώδες μέλλον.
Ό,τι διαβάζουμε για τους πολέμους είναι παραπλανητικό
Ο πόλεμος – συχνά αιματηρή και σπάνια γόνιμος – δεν αποκαλείται ποτέ με το πραγματικό του όνομα. Προχωρά κρυμμένος πίσω από μια μάσκα: μια πρωτοβουλία που θα σταθεροποιήσει χώρες που έχουν καταρρεύσει και θα φέρει τη δημοκρατία, πάνω απ’ όλα, μια που θα είναι σύντομη και χωρίς μεγάλο κόστος. Αυτή είναι η περίπτωση με τον πόλεμο που ξεκίνησε στις 13 Ιανουαρίου στο Μάλι, υπό την ηγεσία της Γαλλίας του Φρανσουά Ολάντ, με την αδύναμη υποστήριξη των αφρικανικών στρατευμάτων και την – αναδρομική – υποστήριξη των Ευρωπαίων συμμάχων της Γαλλίας.
Κατά παράβαση της Συνθήκης της Λισαβόνας (άρθρα 32 και 347), δεν υπήρξε προηγούμενη συζήτηση. Σχεδόν πάντα μας ρίχνουν στον πόλεμο. Έχουμε ακόμη και κάποιον – με τον πομπώδη τίτλο «Ύπατος Εκπρόσωπος της ΕΕ για την Εξωτερική Πολιτική και Πολιτική Ασφάλειας» – για να ευχαριστήσει η Γαλλία, ενώ αμέσως εξήγησε ότι το Παρίσι θα πρέπει να προχωρήσει μόνο «ελλείψει ευρωπαϊκής στρατιωτικής δύναμης». Αυτό είναι αναμφισβήτητα μια ακριβής καταγραφή της κατάστασης, αλλά θα μπορούσε να αναμένεται μια διαφορετική ομιλία από κάποιον σε αυτή τη θέση.
Πολλά από αυτά που διαβάζουμε για τον πόλεμο είναι λάθος: δεν μας προβληματίζουν για το γεγονός αλλά αντίθετα μας κάνουν να το εκλαμβάνουμε παθητικά, θεωρώντας τις συγκρούσεις ως απομονωμένες περιπτώσεις που δεν σχετίζονται η μία με την άλλη. Ο πόλεμος προκαλεί επίσης τους αυτοσχέδιους εμπειρογνώμονες και τεχνικούς να κάνουν την εμφάνισή τους. Η παρέμβαση έχει γίνει μια ευρωπαϊκή συμπεριφορά, που αντιγράφηκε από τις Ηνωμένες Πολιτείες, χωρίς να μας έχουν πει ποτέ την μεγάλη βερσιόν αυτής της ιστορίας της μεταμόρφωσης, η οποία συνδέει τις συγκρούσεις μεταξύ τους και ρίχνει φως στην παγκόσμια κατάσταση. Πρόκειται για μια αφήγηση που απαιτεί τον καθορισμό μιας σφαιρικής άποψης του ρόλου μας στην Αφρική, στο Αφγανιστάν και στον Περσικό Κόλπο. Μία που συγκρίνει το όραμά μας με αυτό άλλων χωρών. Μία αφήγηση που εξετάζει την πολιτική της Κίνας στην Αφρική, η οποία είναι τόσο διαφορετική και τόσο αποφασιστική σε σχέση με τη δική μας: η δική τους βασίζεται στις επενδύσεις, ενώ η δική μας επικεντρώνεται αποκλειστικά στις στρατιωτικές εκτιμήσεις.
Μια μακροπρόθεσμη, παγκόσμια άποψη θα επιτρέψει μια νηφάλια εκτίμηση των συγκρούσεων εκείνων που δεν έχουν σαφείς στόχους, γεωγραφικά σύνορα ή καθορισμένο χρονοδιάγραμμα. Πρόκειται για παρεμβάσεις οι οποίες έχουν ως αποτέλεσμα την αύξηση των μελών της Τζιχάντ, αντί τον περιορισμό τους, προκαλώντας την εξάπλωση της σύγκρουσης από το Αφγανιστάν έως τη Σαχάρα και την περιοχή του Σαχέλ. Σε αυτές τις πρόσφατες συγκρούσεις, δεν έχουμε μάθει τίποτα από τα λάθη του παρελθόντος, επειδή δεν συζητούνταν συστηματικά. Δίνοντας στις παρεμβάσεις ευγενή και ηχηρά ονόματα, δεν αρκεί για να κρύψουν τα καταστροφικά τους αποτελέσματα: αυτές οι παρεμβάσεις δεν οδηγούν στην τάξη αλλά στο χάος, ούτε σε ισχυρά κράτη αλλά σε κράτη πιο αδύναμα από πριν. Και όταν οι παρεμβάσεις τελειώσουν, οι χώρες εγκαταλείπονται στην τύχη τους, αφήνοντας αυτούς που βοηθήθηκαν με μια ισχυρή αίσθηση απογοήτευσης. Και τότε βρισκόμαστε μακριά σε νέα μέτωπα, λες και η ιστορία του πολέμου ήταν ένα σαφάρι σε αναζήτηση εξωτικών λάφυρων.
Απαραίτητοι και ανθρωπιστικοί πόλεμοι
Το Μάλι είναι μια κλασική περίπτωση ενός αναγκαίου ανθρωπιστικού πολέμου. Κατά την τελευταία δεκαετία, το επίθετο ανθρωπιστικός έχει χάσει την αθωότητά του. Ήταν απαραίτητο να παρέμβουμε για να σταματήσει η γενοκτονία της Ρουάντα το 1994 και το ότι δεν δράσαμε οφείλεται στο ότι τα Ηνωμένα Έθνη απέσυραν τα στρατεύματά τους μόλις άρχισε η εξόντωση. Ήταν, από την άλλη πλευρά, απαραίτητο να αποφύγουμε τη φυγή – προς την Ευρώπη – των Κοσοβάρων που κυνηγήθηκαν από το σερβικό στρατό. Οι εξελισσόμενες συγκρούσεις, όμως, δεν είναι αναγκαίες, επειδή σαφώς και δεν σταματούν την τρομοκρατία. Ούτε ενισχύουν τη δημοκρατία. Αλλιώς, πώς μπορεί κανείς να εξηγήσει τη συμμαχία που έγινε με τη Σαουδική Αραβία ή τα ποσά που χορηγούνται για ενίσχυση στο Ριάντ, τα οποία είναι υψηλότερα από εκείνα που δίνονται στο Ισραήλ; Το βασίλειο της Σαουδικής Αραβίας όχι μόνο δημοκρατικό δεν είναι, αλλά είναι και ένας από τους κύριους προμηθευτές των κονδυλίων για την τρομοκρατία.
Η κατάρρευση της κατάστασης στο Μάλι θα μπορούσε να αποφευχθεί εάν οι Ευρωπαίοι είχαν δώσει μεγαλύτερη προσοχή στη χώρα. Θεωρούμενο εδώ και χρόνια ένας φάρος δημοκρατίας, το Μάλι βυθίστηκε στη φτώχεια, αναβιώνοντας τα προβλήματα που δημιούργησαν τα τεχνητά αποικιακά σύνορά του. Ο μακρόχρονος αγώνας για την ανεξαρτησία των Τουαρέγκ, που αγνοούνταν εδώ και δεκαετίες, έφτασε στο αποκορύφωμά του στις 6 Απριλίου του 2012 όταν η περιοχή του Αζαουάντ στο βόρειο Μάλι ανακήρυξε την ανεξαρτησία της. Για να καταπολεμήσουν τα κοσμικά αρχικά κινήματα ανεξαρτησίας των Τουαρέγκ, ο σχηματισμός των ισλαμικών πολιτοφυλακών ήταν ανεκτός – μια επανάληψη του λάθους που είχε γίνει στο παρελθόν στο Αφγανιστάν. Ως αποτέλεσμα, οι Τουαρέγκ κέρδισαν την υποστήριξη του πρώην λίβυου ηγέτη Μουαμάρ Καντάφι. Μετά την πτώση του, στράφηκαν για βοήθεια στους ισλαμιστές πολεμιστές που εισέβαλαν στο Βόρειο Μάλι στις αρχές του 2012 και στη συνέχεια οικειοποιήθηκαν και διαστρέβλωσαν τον αγώνα των Τουαρέγκ.
Οι πόλεμοι που προκύπτουν από τις στάχτες των άλλων πολέμων
Το πιο σοβαρό λάθος είναι η δική μας αποτυχία μας να εξετάσουμε τους πολέμους των τελευταίων δεκαετιών από μια παγκόσμια σκοπιά. Η επέμβαση σε ένα συγκεκριμένο σημείο του πλανήτη έχει επιπτώσεις αλλού. Οι αποτυχίες στο Αφγανιστάν προκάλεσαν την σύγκρουση της Λιβύης, ενώ η μισο- αποτυχημένη προσπάθεια της Λιβύης είναι υπεύθυνη για την κατάσταση στο Μάλι. Το πρόβλημα είναι ότι κάθε νέα σύγκρουση ξεκινά χωρίς καμιά κριτική ανάλυση των προηγούμενων συγκρούσεων. Στη Λιβύη, ο εφησυχασμός συνεχίστηκε μέχρι τη δολοφονία, στη Βεγγάζη, του πρεσβευτή των Ηνωμένων Πολιτειών, Christopher Stevens, στις 11 του Σεπτέμβρη του 2012. Χρειάστηκε αυτό το γεγονός για να αποδειχθεί ότι πολλά από τα στρατεύματα του Καντάφι – Τουαρέγκ ή τζιχαντιστές- είχαν μετακινηθεί προς την περιοχή Αζαουάντ. Και ότι ο πόλεμος δεν τελείωσε, αλλά ήταν έτοιμος να αναγεννηθεί από τις στάχτες του, στο Μάλι.
Κατά τα τελευταία επτά χρόνια, ο αριθμός των δημοκρατιών στην Αφρική μειώθηκε από 24 σε 19. Αυτό είναι μια αποτυχία για την Ευρώπη και για τη Δύση. Εν τω μεταξύ, η Κίνα παραμονεύει και τρίβει τα χέρια της, ενώ εδραιώνει την παρουσία της στην ήπειρο. Επί του παρόντος, η παρεμβατική συμπεριφορά της περιορίζεται στην κατασκευή δρόμων, που απέχει πολύ από την πρόκληση ενός πολέμου. Αυτό είναι επίσης αποικιοκρατία, αλλά διαφορετικού είδους. Η ισχύς της Κίνας βρίσκεται στην ανθεκτικότητα και την υπομονή. Ίσως η Ευρώπη και οι ΗΠΑ να είναι τόσο πολεμοχαρείς επειδή επιθυμούν να καταπολεμήσουν την ανερχόμενη δύναμη του Πεκίνου στην Αφρική και την Ασία. Αυτή είναι μόνο μια υπόθεση, αλλά αν η Ευρώπη άρχισε να μιλά, θα μπορούσε να συζητήσει και αυτό το θέμα, κάτι που θα ήταν χρήσιμο.
Κατά τα τελευταία επτά χρόνια, ο αριθμός των δημοκρατιών στην Αφρική μειώθηκε από 24 σε 19. Αυτό είναι μια αποτυχία για την Ευρώπη και για τη Δύση. Εν τω μεταξύ, η Κίνα παραμονεύει και τρίβει τα χέρια της, ενώ εδραιώνει την παρουσία της στην ήπειρο. Επί του παρόντος, η παρεμβατική συμπεριφορά της περιορίζεται στην κατασκευή δρόμων, που απέχει πολύ από την πρόκληση ενός πολέμου. Αυτό είναι επίσης αποικιοκρατία, αλλά διαφορετικού είδους. Η ισχύς της Κίνας βρίσκεται στην ανθεκτικότητα και την υπομονή. Ίσως η Ευρώπη και οι ΗΠΑ να είναι τόσο πολεμοχαρείς επειδή επιθυμούν να καταπολεμήσουν την ανερχόμενη δύναμη του Πεκίνου στην Αφρική και την Ασία. Αυτή είναι μόνο μια υπόθεση, αλλά αν η Ευρώπη άρχισε να μιλά, θα μπορούσε να συζητήσει και αυτό το θέμα, κάτι που θα ήταν χρήσιμο.
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου