Το πηνιόσχημο παιχνίδι (γιο-γιο)- Παιγνίδια από την αρχαιότητα

Το αντικείμενο αυτό, το οποίο μοιάζει με κουβαρίστρα (πηνίον), πρέπει να κατασκευαζόταν και από ξύλο, τουλάχιστον για τη λειτουργική του εκδοχή. Απαρτίζεται από δύο δίσκους συνδεόμενους μεταξύ τους με μικρό κυλινδρικό στέλεχος. Γύρω από αυτό τυλιγόταν το νήμα.

Το παιχνίδι συνίσταται στο ξετύλιγμά του νήματος προς τα κάτω με ταχύτητα και στο εκ νέου τύλιγμά του γύρω από το στέλεχος με ανεβοκατέβασμα του χεριού, το οποίο κρατεί το ελεύθερο άκρο του νήματος. Σε δύο αγγεία του πότου -μία κύλικα και μία οινοχόη του 5ου αι. π.Χ.- απεικονίζεται ο τρόπος χειρισμού του συγκεκριμένου παιχνιδιού.

Οι παραστάσεις αυτές, καθώς και μία σε λευκή λήκυθο με έφηβη, δείχνουν ότι διασκέδαζαν με αυτό νεαρά άτομα και των δύο φύλων.Διάσημοι αρχαίοι ζωγράφοι, όπως εκείνοι του Πιστοξένου και της Πενθεσιλείας, διακόσμησαν αυτού του είδους τα αντικείμενα με θέματα μυθολογικά ή της καθημερινής ζωής κατά το β΄ τέταρτο του 5ου αι. π.Χ. Αυτές οι επιλογές εξυπηρετούσαν τον παιδαγωγικό στόχο της αγωγής των παιδιών.

Η διακόσμηση του συγκεκριμένου αντικειμένου είναι πολύχρωμη σε λευκό βάθος. Στο κεντρικό μετάλλιο της μιας πλευράς απεικονίζεται τέθριππο. Η μη σωζόμενη μορφή ταυτίζεται με την Ηώ ή -πιθανότερα- τον Ήλιο, κατά μία εκδοχή πατέρα των Λευκιππίδων κορών. Στην κυκλική ζωφόρο, η οποία το περιβάλλει εικονίζεται η αρπαγή τους από τους Διοσκούρους. Ο γέροντας πατέρας τους, ο Λεύκιππος, δίπλα σε φοίνικα φαίνεται να αγνοεί την απαγωγή της Φοίβης από τον Πολυδεύκη, στα αριστερά του, και την απαγωγή της Ιλαείρας από τον Κάστορα, στα δεξιά του. Αυτός ο Διόσκουρος ταυτίζεται από την επιγραφή [Κ]ά[σ]τ[ο]ρος.

Τη σκηνή συμπληρώνουν τρεις ακόμη γυναικείες μορφές σε έντονη κίνηση. Επειδή παρουσιάζεται η αρπαγή της Ευρώπης από το Δία μεταμορφωμένο σε ταύρο στο κεντρικό μετάλλιο της
άλλης πλευράς, εικάζεται ότι ο καλλιτέχνης παρέστησε μία υποθετική σκηνή αρπαγής, αντίστοιχης με εκείνη των Λευκιππίδων στην άλλη όψη. Καθιστή νεαρή γυναίκα πλέκει στεφάνι δίπλα σε καλαμοειδή. Δύο πρεσβύτερες γυναίκες πλησίον φοίνικα απευθύνονται
σε αυτή χωρίς να αντιλαμβάνονται το νέο πίσω τους, ο οποίος -με ταξιδιωτική περιβολή- σπεύδει να απαγάγει τη νεαρή γυναίκα με τη βοήθεια δύο συντρόφων και ενός άρματος (συνωρίδος) σε ετοιμότητα.

Επειδή τέτοια αντικείμενα από πηλό έχουν βρεθεί σε τάφους και οι δύο απεικονίσεις των εφήβων να παίζουν με αυτά τοποθετούν τη σκηνή πλησίον βωμού, δεν αποκλείεται αυτά να προσφέρονταν από τα παιδιά στις κουροτρόφες θεότητες, μαζί με άλλα παιχνίδιά τους, στο πλαίσιο διαβατήριας τελετής κατά την είσοδο στην εφηβεία ή/και ως ταφικό δώρο σε νεαρά, άγαμα άτομα.

Υλικό: Πηλός
Προέλευση: Από τάφο στην Αθήνα.
Χρονολόγηση: 460/450 π.Χ., Ζωγράφος του Sotheby
Διαστάσεις: Διάμ. 13,6 εκ.
Χώρος έκθεσης: Αίθουσα 55, Προθήκη 74, αρ. ευρ.2350

Βιβλιογραφία: Χ. Τσούντας, «Σκεύος πήλινον και τεμάχια αγγείων εξ Αθηνών», Αρχαιολογική Εφημερίς 1885, πίν. 5 αρ. 1. C. Weiss και A.Buhl, “Votivgaben aus Ton. Jojo oder Fadenspule?” Archaologischer Anzeiger, 1990, 494-505. Μ. Fitta, Spiele und Spielzeug in der Antike. Unterhaltung und Vergnugen im Altertum (Στουτγάρδη 1998) 78-79.
-ΕΘΝΙΚΌ ΑΡΧΑΙΟΛΟΓΙΚΌ ΜΟΥΣΕΊΟ-

visaltis.blogspot.com